Emeklilik hepimizin hayali. Peki bu hayale kavuşmaya ne kadar kaldı? Milliyet gazetesinden Cem Kılıç köşesinde 'Nezaman emekli olabilirim? sorusunu masaya yatırdı. İşte o yazı...

Çalışma hayatında en çok merak edilen konu emeklilik şartlarıdır. Bu aslında çok normal. Hepimiz bir gün emekli olabilmek hayaliyle çalışıyoruz. Pazartesi sabahları çoğu kez emekliliğimizde sakin bir sahil kasabasına yerleşme hayali kurarak işe gidiyoruz.

Dolayısıyla hepimizin çalışma hayatında en çok merak ettiği konu emeklilik şartları. Bu nedenle, kimlerin hangi şartlarla emekli olacağını, emekli maaşının nasıl hesaplandığını ve nasıl artırılabileceğini ve Türkiye’deki emeklilerin genel durumunu bir yazı dizisi ile ele almak istedik. Dizinin ilk gününde emekli olma şartları ve ‘Ne zaman emekli olabilirim?’ sorusunun cevabı üzerinde duracağız.

7 milyon emeklimiz var

Türkiye’de Ağustos 2013 verilerine göre 7 milyon 333 bin 646 emekli var. Emeklilerimizin 4 milyon 432 bini eski SSK’lı, yeni 4/a’lılar. 1 milyon 588 bini eski Bağ - Kur’lu, yeni 4/b’liler. 1 milyon 306 bini eski emekli sandığı mensupları, yeni 4/c’liler. Bu sayılara banka ve borsa sandıklarından emekli olanlar dâhil değil.

Emeklilerin yaşadıkları il nüfusuna oranı açısından en yüksek orana sahip il Zonguldak. Zonguldak’taki her 4 kişiden birisi emekli. Emeklilerin il nüfusuna oranının en düşük olduğu il ise Şırnak. Şırnak’ta nüfusun sadece yüzde 2’si emeklilerden oluşuyor. En çok emekli ise 1 milyondan fazla emeklinin yaşadığı İstanbul’da var. İstanbul’u, İzmir, Ankara, Bursa ve Kocaeli izliyor.

Emeklilik için 3 şart gerekli

Bütün çalışanlar, yani işçi, memur ve kendi hesabına çalışan tüm kişiler için emeklilik hakkına kavuşabilmek temelde üç şartın yerine getirilmesiyle mümkün olabiliyor.

Bunlardan ilki belirli bir süre sigortalı olma koşulu. Sigortalılık süresinin yanında belirli bir yaşın da tamamlanması gerekiyor. Emeklilikte üçüncü koşul ise prim ödeme gün sayısı. İşte bu üç koşul bir arada sağlandığında emekli olmaya hak kazanılıyor.

Dolayısıyla ne zaman emekli olunacağının bilinmesinde iki tarih çok önemli: Doğum tarihi ve ilk kez sigortalı olunan tarih. Ayrıca prim ödeme gün sayısı da bilinmeli. Emeklilikte belirli bir yaşın tamamlanması şartı doğum tarihine göre şekillendiği için doğum tarihini özellikle gün, ay ve yılolarak emeklilik hesabında kullanmamız gerekiyor.

İlk kez sigortalı olunan tarih sigortalı süreyi ve hangi şartlara tabi olunduğunu belirlemesi açısından önemli. Prim ödeme gün sayısı ise emekli maaşını belirleyen çok önemli bir unsur. Bu 3 tarih emeklilikte çok şeyi belirliyor.

Bu tarihe dikkat edin!

Bu 3 koşulun kimlere, nasıl uygulanacağı ise farklılık gösteriyor. Emeklilik şartlarında 4/a’lılar, yani eski adıyla SSK’lılar için çok önemli iki tarih söz konusu: 8 Eylül 1999 ve 30 Nisan 2008...

Bu tarihten önce ve sonra sigortalılık giriş tarihleri, emeklilik şartlarında önemli farklılıklar yaratabiliyor. Örneğin 8 Eylül 1999’da ilk kez sigortalı olan bir kişi emekli olabilmek için kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmak ve 7000 gün prim ödemek zorunda. Buna karşılık 7 Eylül 1999’da ilk kez sigortalı olan kişi, kadın ise 56, erkek ise 58 yaşını doldurduğunda ve 5975 gün prim ödediğinde emekli olabiliyor. Dolayısıyla emekli olma şartlarında en önemli husus, ilk kez sigortalı olunan tarih.

Sık değişmemeli

Türkiye’de emeklilik hakkının popülist yaklaşımlar ve siyasi amaçlarla kullanıldığına geçmişte sıkça şahit olduk. İlk kez 1986’da getirilen “süper emeklilik” ile pek çok kişi çalışmayı bırakıp emekli olmayı tercih etti.

Bu şekilde genç emekliler cenneti haline gelen ülkemiz, ne yazık ki daha sonra bu dönemlerde yapılan hataların bedellerini ödedi ve ödemeye de devam ediyor.

1999’da emeklilik şartları yeniden düzenlendi ve ilk kez 8 Eylül 1999’dan sonra sigortalı olanlar için emeklilik yaşı kadınlarda 58, erkeklerde 60 olarak belirlendi.

Daha sonra sosyal güvenlik reformu kapsamında yeniden bir düzenleme yapıldı ve bu sefer 30 Nisan 2008’den sonra ilk kez sigortalı olanlar için, kademeli bir geçiş ile emeklilik yaşı 2036 yılından sonra her yıl bir yaş artırılarak 2048 yılında kadın ve erkeklerde 65’e çıkarıldı. Bunun yanında emeklilik için gerekli prim ödeme gün sayısı da artırıldı. Yani emekli olabilmek için yaş ve prim ödeme gün sayısı şartı yükseltildi.

Ülkemizde emekli olabilme şartları 2 kez ciddi olarak değişime uğradığı için kısa yoldan kimin ne zaman emekli olabileceğini söylemek çok kolay değil. Bunun için bazı geçiş hükümleri ve düzenlemeleri dikkate alarak kişinin bilgileri üzerinden hesaplama yapmak gerekiyor. 4/a’lıların (SSK), 4/b’lilerin (Bağ-Kur) ve 4/c’lilerin (Emekli Sandığı) emeklilik hesaplamaları da farklı.

İnternetten hesaplanabiliyor...

Yukarıdaki ve yandaki tablolardan yararlanarak kendi emeklilik tarihinizi bulmanız mümkün. Ancak tablolardaki bilgiler dışında doğum borçlanması, askerlik borçlanması, malullük ve yıpranma payı gibi bazı hususlar emeklilik tarihini etkiliyor. Bu nedenle emeklilik yaşı ve emeklilik tarihini kişilerin kendi bilgileri üzerinden hesaplamakta fayda var.

Bunun için SGK’nın internette bir uygulaması var. Bu uygulama ile erken yaşlanma, malullük, askerlik borçlanması ve birkaç sigorta kurumuna bağlı süreler gibi tüm detaylar girilerek emekli olunacak tarih bulunabilir.

‘Prim ödenen son 7 yıl’ nereden emekli olunacağının belirlenmesi için önemli

Emeklilikte, aylığı bağlayıp ödeyecek kurumun belirlenmesinde, sigortalıların emeklilik tarihinden geriye doğru prim veya kesenek ödenerek geçen son 7 yıllık fiili hizmet (360 x 7 = 2520 gün) süresi esas alınıyor.

Daha basit bir anlatımla, sigortalının son 7 yıllık fiili hizmet süresi içerisinde en fazla hangi kurumda hizmeti varsa, yani sigortalının son 7 yıllık fiili hizmet süresinin yarısından bir gün fazlası olan 1261 prim ödeme günü hangi kurumda geçmişse, o kurumdan emekli olunuyor.

Son 7 yıl hizmet süresi eşitse sigortalının bağlı olduğu son kurumca emeklilik aylığı bağlanıyor.

Örneğin, sigortalının hem SSK, hem Bağ-Kur prim ödemesi varsa, son 7 yıllık fiili prim ödeme süresi içinde en fazla SSK statüsünden prim ödemişse SSK’dan, en fazla Bağ-Kur statüsünden prim ödemesi varsa Bağ-Kur’dan emekli aylığı bağlanıyor. Primler eşitse son sigortalılığı hangi statüde ise o statüden emekli aylığı bağlanıyor.

Son 7 yıl, sigortalılık süresi veya yaş şartının yerine getirildiği tarihten geriye doğru 7 yıl değil, son prim ödeme tarihinden geriye doğru prim ödenen 7 yıl. Diğer deyişle, toplam prim gün sayısının son 2520 günü.

Bu konu çalışanlarca bilinmediği için, emeklilik döneminde kötü sürprizlerle karşılaşanlar olabiliyor.

Yaştan emeklilik

SSK şartlarından yaş haddiyle emekli olma koşulları şöyle:

Sigorta başlangıç tarihi, prim sayısı ve kişinin belli bir yaşı tamamlaması. Bu üç koşul bir araya geldiğinde emekli olabilirsiniz.

8 Eylül 1999’dan önce sigortalı olanlar 15 yıl sigorta, 3600 gün prim ve 5060 arasında değişen yaşı doldurduğunda yaştan emekli olabilir.

8 Eylül 19991 Mayıs 2008 arası sigortalı olanlar 25 yıl sigorta, 4500 gün prim ve kadın ise 58, erkek ise 60 yaş şartını birlikte sağladıkları tarihte emekli olabiliyor.

1 Mayıs 2008’den sonra sigortalı olanlar ise primini 1 Ocak 2036’ya kadar 5400 güne tamamlaması şartıyla, 63 yaşını dolduracağı tarihte emekli olabiliyor. 5400 gün koşulu da bir kademeye tabi ve 4600 günden başlayan kademe her yıl için 100 gün artışla 5400 günde sabitleniyor. Bu yolla SSK ve Bağ-Kur sigortalıları aynı prim gününe tabi tutuluyor.

Bağ-Kur şartlarından emeklilikte yaş haddiyle emekli olma koşulları şu şekilde sıralanır:

8 Eylül 1999’dan önce sigortalı olanlar 15 tam yıl sigorta yani 5400 gün prim ve 5068 arasında değişen yaşı doldurduğunda yaş haddinden emekli olabilir.

8 Eylül 1999 - 1 Mayıs 2008 arası sigortalı olanlar 15 tam yıl sigorta/5400 gün prim ve kadın ise 60, erkek ise 62 arası değişen yaşı doldurduğunda yaştan emekli olabilir.

1 Mayıs 2008’den sonra sigortalı olanlar primini 1 Ocak 2036’ya kadar 5400 güne tamamlaması şartıyla, kadın ise 61, erkek ise 63 yaşını dolduracağı tarihte emekli olabilir.